बागलुङ- पछिल्लो सडक नपुगेको गाउँ छैन। बस्ती छैन। एक दशक अगाडिसम्म सुनसान रहेका गाउँबस्तीमा अहिले गाडी गुड्छन्। दैनिक नगुडे पनि कहिलेकाहीँ समान ओसारपसार गर्ने गर्छन्। गाउँमा पुगेका ती सडक कुनै पनि वैज्ञानिक छैनन्। डोजर चालक र सहचालकले नापेका भरमा अधिकांश सडक निर्माण भएका छन्।

बिना इन्जिनियरिङ निर्माण भएका ती सडक हिउँदमा त चल्छन् तर बर्खामा पूर्णरुपमा ठप्प हुन्छ। गाउँ, बस्ती र पर्यावरणको ख्यालै नगरी निर्माण भएका सडकले सयौँको घरबास उजाडिदिएको छ। बागलुङका थुप्रै गाउँ पहिरोको उच्च जोखिममा छन्। बर्खा लाग्नासाथ उनीहरु घर छोडेर टाढा जानुपर्ने अवस्था छ।

ग्रामीण सडकले बस्ती त जोखिममा पार्‍यो नै त्योसँगै मौलिक सम्पदासमेत नष्ट गरेको पाइन्छ। पहिले गाउँका हरेक डाँडा, भञ्ज्याङ र बाटो छेउमा चौतारा, धर्मशाला र देउराली हुन्थे। तर ती सम्पदा हिजोआज देख्न पाइँदैन। विकासका नाममा भएको ‘डोजरे विकास’ले सबै सम्पदा नष्ट गरिदिएको छ। भरिया, स्थानीयवासीले थकाइ मेटाउने चौतारा, बटुवाले बास बस्ने पाटीपौवा र धर्मशालाको अस्तित्व नै समाप्त भएको छ। सडकले हप्ता दिन लगाएर पुग्ने गन्तव्य त छोट्याइदियो तर मौलिक सम्पदाको पहिचान भने मेटाइदियो। बागलुङको सबैभन्दा दुर्गम मानिने तमानखोला, ढोरपाटन र निसीखोलाबाट जिल्ला सदरमुकाम आउँदा बाटोका दर्जनौँ स्थानमा बर पिपलका चौतारा, ढुङ्गेधारा र धर्मशाला भेटिन्थे सडक निर्माण क्रममा ती सबै पुरिए।

गाउँ-गाउँबाट एकै दिनमा सदरमुकाम आउन नसकिने र अहिलेको जस्तो ठाउँ-ठाउँमा बास बस्ने होटल हुँदा आफूहरु धर्मशालामा बास बस्ने गरेको ढोरपाटनका ८७ वर्षीय मकरबहादुर पुनले बताए। पहिले हप्ता दिन हिँडेर बागलुङ बजार आइपुग्ने जनाउँदै अहिले चार घण्टामै आउन सकिने भएको उनको भनाइ छ। गाउँमा कुनै पनि सरकारी काम नहुने हुँदा जिल्ला सदरमुकाममै आउनुपरेको स्मरण गर्दै अहिले सबै काम गाउँमा हुन थालेको उनको भनाइ छ। गाउँमा सडक आएपछि धेरै सहज भए पनि मौलिक सम्पदा संरक्षण गर्नतर्फ कसैको ध्यान नगएको उनको गुनासो छ।

मौलिक सम्पदा पहिचान भएको भन्दै पछिल्लो समय त्यो पहिचान संकटमा पर्दै गएको पुनको भनाइ छ। 'गाउँमा सडक आयो धेरै राम्रो भयो, हामीहरुले धेरै दुःख पाएका थियौँ, यसरी विकास होला भन्ने कल्पना पनि गर्न सकेका थिएनौँ, तर हाम्रो सम्पदा यसरी मेटिएलान् भन्ने पनि थाहा थिएन। हाम्रा पालामा बर पिपल रोप्ने, चौपारी बनाउने, धर्मशाला, पाटी पौवा बनाउने चलन थियो, त्यो चलन अहिले छैन,' उनले भने, 'नयाँ पुस्ताले बनाउनुको सट्टा संरक्षण पनि गर्न सकेनन्, अहिले कहीँकतै भेटिँदैनन्, उतिबेला हामीहरुले बनाएका चौपारी, बास बस्ने पौवा, टाढा जानु पर्दा अहिलेको जस्तो गाडी हुँदैनथ्यो, हिँडरै पुग्नुपर्थ्यो, बास बस्नका लागि होटल हुँदैनथ्यो, त्यही पाटी पौवामा बस्नुपर्थ्यो, अहिले त होटल बने, विकास भए पनि मौलिक सम्पदाको संरक्षण गर्नुपर्थ्यो।'

स्थानीय वीरबहादुर बुढा मगरले बाउबाजेले वरपिपल रोपेर चौपारी बनाउँदा पुण्य कमाइने मान्यता राखेको र आफूहरुले पनि त्यस्तै गर्दै आएको भए पनि अहिले त्यो चलन हराएको बताए। गाउँका हरेक पाका पुराना मान्छेले अहिले पनि त्यो चलनलाई निरन्तरता दिए पनि नयाँमा त्यो सोच नै नभएको उनको भनाइ छ। तीन वर्ष अगाडिसम्म आफ्नो गाउँको विभिन्न ठाउँमा ११ वटा चौपारी र चार वटा सार्वजनिक ढुङ्गेधारा रहेकोमा अहिले सबै सडकले पुरिदिएको बताए। सडक निर्माण गर्दा आफूले संरक्षण गर्न बने पनि कसैले नसुनेको बुढा मगरले गुनासो गरे।

'अहिलेका पुस्तालाई विकास चाहिएको छ, घर-घरमा सडक चाहियो, धारा चाहियो, सबैथोक चाहियो, तर सार्वजनिक ठाउँमा भएको सबै विनाश गर्ने परिपाटी भयो, बर पिपल लगाउनु त राम्रो कुरा हो नि, पाटी पौवा पनि राम्रो हो, मान्छे स्वार्थी बने', उनी भन्छन्, 'धर्मकर्म मान्न छोडे, विकासका नाममा सबै विनाश गर्न थाले, हामीहरुले बटुवाका लागि पानी खान कुवा संरक्षण गर्‍यौँ, ढुङ्गे धारो बनायौँ, अहिले त सबै भत्काइदिए।'

तमानखोला गाउँपालिकाका अध्यक्ष जोकलाल बुढा मगरले पूर्वाधार निर्माण गर्दा मौलिक सम्पदालाई संरक्षण हुने गरी काम गरिरहेको बताए। अहिले पनि तमान खोलाका ठाउँ-ठाउँमा वर्षौँ पुराना मौलिक सम्पदा रहेको भन्दै गाउँपालिकाले पनि तिनीहरुको संरक्षणमा जोड दिएको अध्यक्ष बुढा मगर बताउँछन्।

आधुनिकतालाई अँगाल्नुका साथै मौलिक सम्पदाको प्रवर्द्धन र संरक्षण आवश्यक रहेको उनको भनाइ छ। गाउँपालिकाले पुराना मौलिक सम्पदाको पुनःनिर्माणमा समेत ध्यान दिएको बुढा मगरले बताए। रासस